Giảng viên Nguyễn Xuân Bách, Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc, không chỉ truyền dạy kỹ thuật, mà còn gìn giữ “chuẩn” nghề: từ tư thế diễn tấu, lên dây, cảm thụ cao độ đến tri thức chế tác và cách tạo lớp kế cận.
Cây đàn Tính còn cùng Nguyễn Văn Bách vươn ra thế giới nghệ nhân Nguyễn Văn Bách vươn ra thế giới trong cách buổi trình diễn. Với anh, giữ đàn không chỉ là giữ một nhạc cụ, mà là giữ phần hồn mộc mạc để âm thanh di sản không bị lệch chuẩn khi đi xa.
- Vì sao anh đặt đàn Tính ở trung tâm truyền dạy, và học trò cần giữ giá trị gì?
Với tôi, đó là trách nhiệm bảo tồn văn hoá, nối tiếp di sản. Điều tôi muốn học trò giữ, ngoài kỹ năng, là đam mê, tinh thần trách nhiệm và sự tôn trọng khi ứng xử với nhạc cụ.
- Theo anh, chuẩn đầu tiên khi dạy người mới bắt đầu là gì?
Trước hết là tư thế và tác phong. Đàn Tính không có phím nên dáng đàn, thế tay quyết định độ chuẩn của nốt; sai từ đầu thì khó sửa. Sau đó đến kỹ thuật hai tay và lên dây. Lên dây phải cân với cữ giọng; dây quá cao hoặc thấp khiến người học khó thể hiện cảm xúc. Lên dây gắn với luyện cảm thụ cao độ nên cần kiên nhẫn.
Giảng viên Nguyễn Xuân Bách, trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc.
- Lỗi nào khiến tiếng đàn “nghe được nhưng không đúng”? Và anh sửa thế nào để người học hiểu bản chất?
Người mới thường thiếu nền tảng nghe nên dễ lệch cao độ, nhất là ở các nốt luyến và độ tinh tế trong diễn tấu. Tôi cho các em luyện nghe từng nốt, nghe lại nhiều lần và thị phạm tỉ mỉ để hình thành thang âm trong đầu. Có trường hợp phải luyện lâu mới đạt yêu cầu.
- Theo anh, làm sao tạo lớp kế cận có thể đứng lớp, thay vì chỉ biết đàn để biểu diễn?
Người học cần hướng đến phục vụ cộng đồng. Khi còn tích lũy, các em chưa thể dạy độc lập, nhưng có thể dự thính lớp cộng đồng để học phương pháp; dự giờ để quan sát quy trình lên lớp và tự hướng dẫn nhau khi làm bài tập. Ở đào tạo chuyên nghiệp, chúng tôi dùng ghi nhạc; còn ở cơ sở, nhiều người không học nhạc nên tôi hướng học trò ghi nốt theo “đô, rê, mi” để dễ phổ biến.
- Ranh giới giữa “làm mới” và “làm lệch” của đàn Tính nằm ở đâu, theo anh?
Ranh giới là biến tấu theo sở thích cá nhân mà không tôn trọng đặc điểm nhạc cụ. Có tác phẩm dùng đàn Tính nhưng kỹ thuật, nốt diễn tấu làm mất màu âm mộc mạc, khiến người nghe khó nhận diện. Tôi không phản đối đổi mới, nhưng đổi mới phải dựa trên nền tảng và giữ yếu tố vốn có.
- Thách thức lớn hiện nay với việc bảo tồn đàn Tính là gì, và cần làm gì tối thiểu trong thời gian tới?
Nhu cầu sử dụng tăng khiến nhiều cơ sở làm đàn xuất hiện, nhưng chất lượng không đồng đều dẫn đến sản phẩm đàn kém chất lượng, tri thức chế tác trở nên hời hợt, ảnh hưởng trực tiếp việc dạy và học. về lâu dài sẽ mất đi những tri thức trong chế tác nhạc cụ.
Cần lưu ý có đàn dùng cho sân khấu và đàn dùng trong thực hành nghi lễ, cấu tạo và màu âm khác nhau; nếu chỉ làm đàn văn nghệ mà bỏ quên đàn nghi lễ thì nguy cơ mai một rất rõ. Trong 1-2 năm, tối thiểu cần 3 yếu tố: bộ tài liệu thống nhất, khoa học; đội ngũ truyền dạy có năng lực và người học đủ kiên trì, đam mê và đầu tư cơ sở vật chất gồm đàn tốt, phòng hoc, thiết bị hỗ trợ đảm bảo.
- Xin cảm ơn anh!
Bình luận